van vanhamelen, zie daar links (Ed.: ik deel dit om te laten zien hoe goed en kwaad vermengd worden en hoe snel stigmatiseren kan gaan. Esther van Fenema is voor mij bijvoorbeeld volkomen door het ijs gezakt. Bram Bakker trouwens ook. Afshin Ellian ook.)
Het stigma complotdenker: censuur door pseudopsychologie
Dit is de langere uitwerking van een paar opmerkingen die ik bij Ongehoord Nederland maakte.
Een toenemde hoeveelheid onderwerpen – waarover een echt en eerlijk publiek debat hoognodig is – wordt door het label complotdenker volstrekt onbespreekbaar.
Debat hoort op de inhoud gevoerd te worden. Het verschuiven van een uitwisseling over een onderwerp naar iemands geestelijke gesteldheid is een persoonlijke aanval, een drogreden – een oneigenlijk argument dat niets bewijst, en het debat omzeilt.
“Jij bent een complotdenker, wappie, goedgelovig en kan niet analytisch denken”, dat is een aanval op de man. Het leidt zelfs tot het ‘diagnosticeren’ van hele groepen mensen op basis van hun interesses. Dit is absolute pseudopsychologie.
De vloedgolf van artikelen over de geestelijke gesteldheid van ‘complotdenkers’ dragen niet bij tot debat, integendeel, ze vervangen debat met deze pseudopsychologie. Het is triest dat de academische wereld zich hiervoor laat lenen.
Een toenemende hoeveelheid taboeonderwerpen zijn hierdoor volstrekt onbespreekbaar.
In plaats van een inhoudelijke uitwisseling over belangrijke onderwerpen zoals bijvoorbeeld de collaboratie tussen het kabinet en het WEF, 5G, onteigening van boeren, de afbraak van het MKB, vaccinatieschade , woke-ideologie op basisscholen of het vervangen van vissers door windmolens, wordt het gesprek verschoven naar de belevingswereld en beweegredenen van de ‘complotdenker’, die vanwege zijn vragen ‘radicaliseert’ en daarmee een gevaar zou zijn voor de samenleving.
Deze vorm van pseudopsychologie is dodelijk voor de open uitwisseling die noodzakelijk is om een vrije samenleving te laten gedijen.
De pseudo-psychiatrische framing van ‘complotdenkers’ is schadelijk. Het zorgt voor breuken in huwelijken, families, vriendschappen, en de maatschappij.
Iedereen die zich leent voor deze pseudopsychologie werkt mee aan het slaan van diepe kloof in de samenleving. Echte toenadering en heling kan pas plaatsvinden wanneer het mogelijk is voor iedereen om zijn of haar waarheid te spreken. Wanneer de media alle visies tot het publieke debat toelaten. Wanneer een echt open uitwisseling plaatsvindt over feiten, waarden en normen, zonder het gevaar te lopen op een pseudo-psychiatrische diagnose.
“But, as it turns out, one of the simplest and easiest techniques for controlling dissent is simply to pathologize it. As we are beginning to see, simply declaring resistance to the status quo to be a form of mental disorder can be an exceptionally powerful tool for silencing opposition”.
~ James Corbett in ‘Dissent Into Madness: The Weaponization of Psychology‘
(Ed.: (deepl translate) Maar, zo blijkt, een van de eenvoudigste en gemakkelijkste technieken om andersdenkenden te controleren is ze simpelweg te pathologiseren. Zoals we beginnen te zien, kan het simpelweg verklaren van verzet tegen de status quo als een vorm van geestelijke stoornis een uitzonderlijk krachtig middel zijn om oppositie het zwijgen op te leggen.)
“A society that prohibits the capacity to speak in truth extinguishes the capacity to live in justice”.
~ Chris Hedges
( Ed.: (deeple translate) Een samenleving die het vermogen om in waarheid te spreken verbiedt, dooft het vermogen om in rechtvaardigheid te leven…)
Uit een interview met trauma-expert Meredith Miller: “Door alles wat zich heeft afgespeeld is er enorme verdeeldheid in de maatschappij ontstaan. Wat is ervoor nodig om die scheiding weer te helen?”
Meredith: “Het helen van trauma begint altijd met een basis van waarheid en veiligheid. Helen blijft moeilijk totdat de waarheid binnen de samenleving openlijk kan worden besproken en algemeen bekend is”
Link naar het hele interview
Massa Psychologie
Mochten we desondanks toch vanuit een psychologische invalshoek willen kijken naar de huidige dynamieken, dan is het wellicht interessanter je af te vragen waarom hele groepen geneigd zijn blind autoriteiten – de ‘factcheckers, de massamedia en overheid te volgen, en anderen erop staan hun eigen onderzoek te doen en mening te vormen. Bevindingen uit zogenaamde sociale conformiteitsexperimenten zoals de Standford Prison (Zimbardo) en Milgram zijn daarbij bijzonder informatief. Voor een uitgebreide discussie, zie onderstaande artikelen:
Covid-19 – Mass Formation or Mass Atrocity?
COVID Measures: Biggest “Social Conformity Event” in History.
De klopjacht op de complotdenker
Een kortere versie van dit artikel verscheen eerder in De Andere Krant
Nadat psychiater Wim Veling en collega’s van de Rijksuniversiteit Groningen vorig jaar ‘complotdenkers’ vergeleken met mensen die aan psychotische wanen leiden, hebben zorgprofessionals en de media zich massaal op dit nieuwe type mens gestort. Ze zetten de complotdenker weg als een psychiatrisch geval dat gevaarlijk is, door de overheid in de gaten moeten worden gehouden en desnoods opgesloten. Zelfs sommige Kamerleden worden in deze categorie geplaatst. Zelden of nooit wordt inhoudelijk ingegaan op de beweringen van de complotdenker. .
“Zijn complotdenkers psychotisch?” vroegen psychiater en professor bij de Rijksuniversiteit Groningen Wim Veling, en twee andere psychiaters, drie psychologen, twee sociologen en een verpleegkundig specialist GGZ zich af in het Tijdschrift voor Psychiatrie van november 2021. Naar aanleiding van het artikel nam een bezorgde arts – die anoniem wenst te blijven – contact met mij op: “Het tijdschrift voor psychiatrie zet de toon voor de geestelijke gezondheidszorg in Nederland. Het valt bij elke psychiater op de mat. Het wordt gelezen binnen de GGZ, en het vindt daarna zijn weg naar publicaties die huisartsen lezen. Wat mensen die zich bezighouden met onderwerpen die in de mainstream als taboe worden beschouwd moeten beseffen, is dat wanneer ze onderwerpen die volgens de auteurs van het artikel onder complotten vallen ventileren richting hun huisarts of psycholoog, zij nu min of meer officieel als psychiatrisch gestoord beschouwd worden. Ook al is de diagnostiek nog niet uitgekristalliseerd”.
Zoals de arts voorspelde kreeg het artikel binnen en buiten de zorgsector ruime aandacht en is het blijven rondzingen in het afgelopen jaar. “Complotdenkers zijn niet psychotisch” vatte de Zorgkrant, die zich inzet voor “digitale uitwisseling van kennis en ervaring binnen de Nederlandse zorg en welzijnssector” op 22 november 2021 het artikel samen. Echter, schrijven ze, “Complotdenkers hebben veel overeenkomsten met mensen die lijden aan paranoïde wanen”. De Nationale Zorggids, “één platform waarop je al het relevante nieuws in de zorg kunt vinden”, met meer dan 34.000 volgers op twitter, bracht op 19 november 2021 een persbericht uit met soortgelijke strekking: “Complotdenkers hebben volgens onderzoekers van het UMCG veel overeenkomsten met mensen die lijden aan paranoïde wanen”. De Telegraaf en de Limburger vertaalden op 19 november 2021 het artikel voor de leek: “In gesprek met complotdenkers? Benader ze als iemand met schizofrenie”.
Psychiater Yolande de Kok reageert op het artikel van Veling in januari 2022 in het Tijdschrift voor Psychiatrie: “Met name voor de groep mainstream complotdenkers die door Veling e.a. worden omschreven als ‘rebels with a cause’ (mensen die zich door hun complotdenken superieur willen voelen ten opzichte van de ‘onwetende massa’) is de vraag of luisteren en empathie en instemming betonen wel zo’n heilzame methode is, of dat deze aanpak juist het omarmen van de complotgedachten nog verder zal versterken”.
Wim Veling en collega’s waren niet de eersten die de complotdenker als geestesziek aanmerkte. Arts-microbioloog Miquel Ekkelenkamp schrijft op 29 juli 2021 in Medisch Contact, het weekblad voor artsen: “Tussen de complotdenkers op deze wereld zitten wellicht meer gewelddadige geesteszieken dan gemiddeld, maar de meesten zijn goedbedoelende burgers die de wereld willen verbeteren. Velen zouden al flink geholpen zijn met een therapeutische dosering methylfenidaat”.
Er volgen nog vele soortgelijke publicaties. Op psychosenet.nl, “een multideskundige eCommunity van ervaringsdeskundigen, betrokkenen en professionals”, wordt de vraag “Is het een complottheorie of een psychose?” beantwoord. “Mijn broer is er heilig van overtuigd dat de aarde plat is, of misschien toch anders gevormd maar zéker niet bolvormig, zoals we op school leren. Zou dit mogelijk kunnen vallen onder een psychose? Of een soort gedeelde waanbeelden? Heeft u tips hoe om te gaan met zo’n soort situatie?”.
Psychiater Esther van Fenema schrijft op 10 augustus 2022 in Trouw: “Een collega koppelt probleemloos het boerenprotest aan Soros, Trump, nazi’s, Joden, Klaus Schwab en uiteraard het WEF. Mensen die sinistere complotten vermoeden om ons te manipuleren, onvruchtbaar te maken of uit te roeien. […] Als je binnenkomende informatie niet goed kunt verwerken, dan kan er sprake zijn van een psychose waarbij iemand last krijgt van wanen en hallucinaties en er een alternatieve werkelijkheid kan ontstaan.” En, schrijft Fenema: “Alle lagen van de bevolking blijken kwetsbaar: van gepromoveerde scheikundigen en Gooise moeders tot QAnon-types, die reeds voor corona waren begonnen om met elkaar alternatieve werkelijkheden op te tuigen, omdat ze de bestaande machtsstructuren niet meer vertrouwen”.
Het tijdschrift De Psycholoog organiseerde op 3 juni 2022 een forum met “Aandacht voor complotdenken en anti-overheidssentimenten in de GGZ”. In het kader van dit forum schrijft Arno van Dam, professor aan de Universiteit van Tilburg, samen met drie coauteurs het artikel ‘De maatschappij komt de spreekkamer binnen’. Ze schrijven: “In de loop van de pandemie bleek dat relatief veel mensen in enige mate geloven in zogenoemde complottheorieën. Uit onderzoek blijkt dat complotdenkers relatief vaker lager opgeleid, alleenstaand, werkeloos en man zijn. Tevens ervaren zij vaker lichamelijke en psychische klachten en hebben zij minder zelfvertrouwen, een lagere sociaaleconomische status en voelen minder verbondenheid met anderen. Dit zijn kenmerken die ook relatief veel bij mensen met psychische problemen worden aangetroffen”. De auteurs citeren het artikel van Veling et. al., naast 24 andere publicaties die een verband leggen tussen complotdenken, psychiatrische klachten en radicalisering.
Er worden zelfs congressen rond het thema georganiseerd. Op 29 november 2022 vindt een Congres Persoonlijkheidsstoornissen plaats, dat alleen voor gecertificeerde professionals toegankelijk is. De introductie luidt: “Complotdenken of stemmen horen? Persoonlijkheidsstoornis of toch psychotisch? Psychotische stoornis of toch meer de persoonlijkheid? In navolging van het DSM-classificatiesysteem en door de organisatie van de GGZ lijken dit gescheiden werelden”. Mr.dr. Bram Sizoo, die co-auteur is van het artikel van Veling, zal de volgende presentatie geven: “Complotdenken en waandenkbeelden bij mensen van alle dag: patiënten met een aan schizofrenie verwante psychose en bij persoonlijkheidsstoornissen”.
Er verschijnen ook vele ‘luchtige’ items in de massamedia, zoals het stuk: “Help, mijn vriend is een complotdenker!”, in HP de Tijd op 20 november 2020. De auteur, Charlotte Arnoldy, schrijft: “Wanneer je een discussie aangaat met een complotdenker, is het verstandig om niet de losse feiten aan te vallen, maar het juist te hebben over waarom iemand bepaalde bronnen als waar beschouwt en andere als onwaar. Het aantonen van de onbetrouwbaarheid van de bron van de ander is in een gesprek met een complotdenker veel krachtiger dan het aanvallen van het aangedragen ‘feit.’”
BNN Vara laat op 12 april 2021 jongeren aan het woord over “Wat als je moeder een complotdenker is?”. In ‘Drie ingrediënten waaraan je een complottheorie kunt herkennen’ legt Dr. Jovan Byford, hoofddocent psychologie aan The Open University, op de website van de KRO-NCRV uit: “De term complottheorie verwijst naar theorieën, waarbij de oorzaak van wereldwijde gebeurtenissen wordt toegewezen aan een groot ‘duivels’ plan, dat in het geheim is opgezet door een kleine groep invloedrijke individuen”.
In het artikel “Zo voer je een (zinnig) gesprek met een complotdenker in je omgeving” geeft de Volkskrant op 20 oktober 2020 vijf tips voor het praten met complotdenkers. “Zet de ander niet weg als gek. Ze voelen zich angstig, onzeker of machteloos”. Op 12 mei 2021 ondersteunt ook de Gelderlander de lezer met omgangsrichtlijnen in het artikel “Hoe ga je in gesprek met een complotdenker?”
Bij BNN Vara corresponderen actrice Mirjam Vriend en psychiater Bram Bakker maandelijks over de geestelijke gezondheidszorg. Op 10 november 2020 discussiëren ze: “Hoe gek zijn complotdenkers eigenlijk?”. Mirjam: “Waarom wordt de één een complotdenker en de ander niet? Kan iedereen die op een regenachtige dag in het complot-algoritme terecht komt, zomaar het konijnenhol in verdwijnen? Of is dat slechts één ingrediënt van het hele recept?”
Naast de massamedia richt ook de overheid zich op het herkennen en omgaan met ‘complotdenkers’. Het Rijksopleidingsinstituut tegengaan Radicalisering (ROR) deelt ‘kennis, inzicht en vaardigheden over radicalisering” met huisartsen, gevangenisbewaarders, wijkagenten, docenten, beveiligers, jongerenwerkers, maatschappelijk werkers en jeugdhulpverleners. Op 29 oktober 2020 organiseren zij in samenwerking met het Landelijke Steunpunt Extremisme (LSE) en de gemeente Delft het webinar Deskundigheidsbevordering ‘Complotdenken’ over “de risico’s van complotdenken en hoe ermee om te gaan als professional”.
Op 22 en 23 februari 2021 organiseert het ROR het ‘webinar Radicalisering en Extremisme’. Het webinar werd gevolgd door “ruim 200 professionals uit de regio Oost Brabant”. Het NCTV gaf toelichting over haar rol in het bestrijden van radicalisering en extremisme. Op het webinar werden ook “de thema’s informatiedelen en signaleren en duiden behandeld”. In een poll geeft 68% van de deelnemers van het webinar aan “In mijn omgeving (privé of op het werk) zie ik mensen als gevolg van de corona-crisis radicaliseren en/of gevoelig worden voor complottheorieën”.
Zoals het webinar duidelijk maakt, brengt de overheid de complotdenker graag in verband met ‘radicalisering’. De suggestie wordt gewekt dat hij een gevaar is voor de samenleving. Hoofdofficier van justitie Michiel Zwinkels vertelt op 7 juni 2021 aan NRC Handelsblad dat “Geweld wordt vanzelfsprekender gemaakt door complotdenken”, want “Mensen verliezen contact met de buitenwereld”.
Naast ambtenaren worden docenten getraind in het omgaan met complotdenkende leerlingen. Platform JEP ondersteunt professionals die met jongeren werken bij hun vragen rond polarisatie, radicalisering en extremisme. Aan deze professionals geven ze instructies over “Complotdenkende jongeren: hoe daarmee om te gaan”. De Anne Frank stichting geeft praktische tips en organiseert trainingen over “Omgaan met complotdenken in de klas”. Het Hannah Arendt Instituut publiceerde in samenwerking met de Belgische krant de Standaard een podcastreeks: “Waarom ontstaan complottheorieën en waarom zijn ze zo aanlokkelijk? Hoe kan je ze herkennen? En waarom zijn ze vaak gevaarlijk?”. Volgens de Raad van Kinderbescherming kan “het opdringen van radicale denkbeelden schadelijk zijn voor de minderjarige en deze bedreigen in de ontwikkeling”. Daarom zijn er meerdere aandachtsfunctionarissen radicalisering aangesteld.
Ook de EU maakt zich zorgen om complotdenkers: Het ‘Radicalisation Awareness Network’ hield al op 28 september 2020 een onlinebijeenkomst waarbij “schadelijke samenzweringsmythen” besproken werden, want, “deze mythen zijn mogelijk schadelijk voor de mensen zelf, en bij extensie, voor de samenleving”.
In samenwerking met Twitter, Unesco en het World Jewish Congress, lanceert de Europese Commissie op 14 augustus 2020 de campagne “#ThinkBeforeSharing – Stop the spread of conspiracy theories”. Want, “de pandemie creeerde een voedingsbodem voor hatelijke uitspraken, racisme, xenophobie en anti-semitische aanvallen, en vijandelijkheid richting LGBTQ gemeenschappen.
Zelfs Tweedekamerleden worden aangevallen als vermeende complotdenkers. De rechtsgeleerde Afshin Ellian vertelde deze zomer bij Goedemorgen Nederland op NPO 1: “Vroeger legde men zich meer neer bij besluiten van het kabinet of liepen demonstraties een stuk vreedzamer. Wat je nu ziet is verharding. Complotdenkers. Dit wordt allemaal georganiseerd door een politieke partij (FvD) en dat is heel uniek”. Over FvD-Kamerlid Gideon van Meijeren zegt hij: “Hij is een charlatan, een leugenaar en een kwaadaardig figuur. Hij mobiliseert instabiele mensen. Dit is niet goed te praten en ik hoop dat het OM de rol van deze mensen bij deze hetze gaat bestuderen.” Opmerkelijk: Ellian kreeg in 2015 de Pim Fortuynprijs voor het ‘consequent verdedigen van de vrijheid van meningsuiting’.
Complotdenker of andersdenkende?
Dat de campagne tegen mensen met van de overheid en massamedia afwijkende meningen effectief is ondervond ik onlangs persoonlijk. In een gesprek met iemand die slechts massamedia tot zich neemt werd mij de vraag gesteld of ik “dat uit zou kunnen leggen, hoe dat grote wereldcomplot in elkaar steekt”, en “geloof je ook in bloed drinkende reptielen?”. “Dat geloven complotdenkers toch?”
Zo’n reactie is typerend. Het psychiatrische label ‘De Complotdenker’ maakt deel uit van een breder patroon van dehumanisering. De psychiaters en stukjesschrijvers gaan nooit onhoudelijk in op de werkelijke beweringen of denkbeelden van de complotdenker, slechts op zijn vermeende belevingswereld. Ze observeren de ‘complotdenker’ alsof het een object, of een nieuwe diersoort betreft. Op deze manier worden zogenaamde complotdenkers ontmenselijkt – het zijn niet langer gelijkwaardige medemensen met andere ideeën, maar psychisch labiele individuen, waar zelfs gevaarlijke kanten aan zitten.
Dit is een gevaarlijke ontwikkeling. In andere Europese landen wordt al actief overgegaan tot vervolging van andersdenkenden. Nadat de Zwitserse cardioloog Thomas Binder zich prominent en aanhoudend kritisch uitliet over de coronamaatregelen, werd hij op 11 april 2020 door politie en een antiterrorisme eenheid aangehouden. Er bleek geen basis te zijn om hem te kunnen vasthouden. Kort daarna werd een noodarts ingeschakeld om zijn geestelijke gezondheid te beoordelen, waarna hij gedwongen in een psychiatrische inrichting werd opgenomen. Na enige tijd werd hij weer vrijgelaten. De Duitse medische advocate Beate Bahner overkwam op 13 april 2020 iets vergelijkbaars nadat ze een rechtszaak had aangespannen waarin ze beweerde dat de coronamaatregelen in strijd met de grondwet waren. Het zijn praktijken die we nog kennen uit de voormalige Sovjet-Unie.
Zover lijkt het nog niet te zijn in Nederland, maar we zien al wel de dynamiek waarbij dissidenten monddood worden gemaakt door ze als complotdenker af te schilderen.
Bronnen zie link